ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Zoram Loneitu
Editorial Board
Dr. C. Lalzarliana
Director of Agriculture
(Crop Husbandry)
Editor
James Vanlalluaia
Deputy Director (Extension)
Joint Editors
R. L. Thanzuala
Joint Director of Agriculture
(Technical)
Contributing Editors
DAO – Aizawl, Lunglei,
Saiha, Champhai, Kolasib,
Serchhip, Lawngtlai, Mamit.
Contents
Editorial ……...…………………………………………….. 2
General Section :
1.MAHIOPEN zin report .…………………………...…….. 3
2.National eGovermence
3.Zofate hian engtikah nge .…………………………...….. 11
4.Saiha District Hmalakna …………...…………..……..... 15
Circulation Manager |
Technical Section : |
|
||
|
|
|
||
George Lalthanngura |
Rannung Thahna Hlo ....................................................... |
|||
ASSO (Extension) |
|
|
||
9862067789 |
Nitrogen Hman Dan ......................................................... |
|||
|
||||
Members |
|
|
||
Rohmingthanga Colney |
||||
Deputy Director (Planning) |
||||
Fu ..................................................................................... |
||||
|
||||
Lalthanzuala |
|
|
||
Deputy Director (Agronomy) |
|
|
|
|
C. Lalthlamuana |
|
|
|
|
Deputy Director (Oil Palm) |
Regulars : |
|
||
|
|
|||
Tlangtimawia Zote |
Kan Chet Velna .………………………………………... 31 |
|||
Insecticide Analyst |
|
|
|
B. Ramnunsanga
SMS (Agronomy)
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Editorial
Kan ram leilung hausakna hai chhuak tur hian sawrkar leh mimalin kan mawhphurhna kan hriat a pawimawh hle mai. Sawkar á¹ha tak hnuaiah kan awm a, loneitute tan á¹anpuina scheme chi hrang hrang duang chhuakin nasa takin min pui reng bawk a. Tunah hian kan ram zawl tam tak chu sawrkar á¹anpuinain leileta siam a lo ni ta a. Leilehna khawl (Power Tiller) tam tawk tak
Kan leilet buh chinna hmun thlasik laia ruak maite hi a uiawm hle a, chuvangin kan ram neih ang ang hi a fur a á¹hala eizawn nan kan hman a hun ta. Buh seng zawh ve leha chin turin thlasik thlai chinna tur ruahman zui nghal nise. Aná¹am chi hrang hrang te, Zikhlum, Broccoli, Radish, Carrot leh Purun te hi kan ram hmun tin deuh thawah a chin theih a, suma chanter phei chuan fur tluana buh kan chin ai mahin a hlawk thei hial a ni. Tunah hian sawrkar ruahmanna á¹ha tak hnuaiah Agriculture Department chu Purunsen ching turin a inbuatsaih a, a hmun leh a chingtu turte pawh thlan fel an ni ta. A chi á¹ha bik lak chhuah a, sem chhuah mek a ni a. Mithiamten chin dan á¹ha an hmuhchhuah ang taka ching thei turin zirtirna pawh pek mek an ni. Heng loneitu thlan bikte hi hlawhtling ngei tura á¹an la turin kan beisei a ni. Purunsen hi Mizoram mamawh phuhru tawk chauh ni lo, thawn chhuah tlak khawp thar chhuak tura á¹an lak tum a ni. Mizorama á¹ha taka kan thar theih thlaiah hi chuan intodelh ngei turin á¹an i la ang u.
(Dr. C. LALZARLIANA)
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
MAHIOPEN
ZIN REPORT
H. Lalthanpuia
April ni
Chawhma dar
rawn ngaihsak zui nghal a, zanriah pawh kan ei nghal a.
A tuk, ni 20.4.2016 (Nilaini) zingah chuan Lawngtlai khawpui chhunga ngaihpawimawhte kan tlawh kual hnuah KVK hmun
a.Lecture
an hnathawh leh hlawhtlinnate min entir a, an
thil min hrilh zinga chhinchhiah zui á¹henkhatte chu – Thinghnah damdawi an tih mai, pem/hliam tuam hnana dam hma phah nana hman È›hin an tih, á¹ah kung thi tur Systemic Insecticide hmanga an chhanchhuah leh te chu an hlut hmel khawp
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
mai. He Zawngá¹ah kung enkawl dan hi Pu H. Lalthanpuia, Director of Agriculture (R&E) a nih laia a tlawh á¹uma a thurawn an lo bawhzuia an tihhlawhtlin a ni a, a lawmawmin mi dangte hriat darh zel atan pawh a itawm khawp mai. á¹huan chu tlai deuha eiin Saiha kan pan leh nghal a.
Saiha khawpuiah hian
a.Missionary Rev. R. Lorrain leh ramhuai insualna an tih
chu tlai dar
front
Ni 21.4.2016 (Ningani) tukah chuan zing karah phur takin kan chhuak chho va, KVK, Saiha hmun tlawh chhovin kan kal leh nghal a, kan zin chhan tak pakhat KM 10 khua chu zing dar
zet a lei a nih chu. Khua aá¹anga hnai te, Strawberry hmunah chuan kan lut chho ta a, a hmuhnawmin a hlimawm takzet a ni. Scientific Method hmuhnawm tak mai hmanga an chin Strawberry thei rah tiar tuar maite chu kan lo a, kan ei a, thla kan la mawlh mawlh mai a ni. He khaw kilkhawr ang reng tak sia heti taka Strawberry an ching hlawhtling si hi an chanchin a ngaihnawm phian mai. Kumin aá¹ang hian
an khaw á¹henawmte pawhin an ching ve dawn lehnghal.
Kum
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
chutia a Strawberry chin hlawhtlin chu Horticulture Development Officer,
Tlai deuh taka Pu N. Lalsiama ina tukÈ›huan kan eikham chuan Hnahthial panin kan chhuak ta a. Sangau lamah kalin Pangkhuaa Pu Chawngkhupa á¹awngá¹aina tlangah kan kal leh a, hetah hian kham lo
taka hun kan hman zawhin Tuipui
puar takin kan ei a. Zanah chuan lungmuang takin ITC Complex fangin kan lengkual a.
Kan zin ni hnuhnung ber 22.4.2016
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
NATIONAL
James Vanlalluaia
Deputy Director (Extension)
A thiltum tlangpuite :
1.Loneitute mamawh tihhlawhtlin leh an tana hnathawh.
2.Extension service nasa zawka kalpui leh nghawng á¹ha zawk neihtir.
3.Loneituten an lova buh leh bal an enkawl laia an mamawh tur thil á¹angkai hriattirna.
4.Central leh State sorkar tena ICT hmanrua tihchangtlun leh remchang siam.
5.Å¢ha zawk leh awmze nei zawka tihdan tihdanglam a, a á¹angkaina tihpun.
6.Department of Agriculture & Cooperation (DAC) aá¹anga scheme chi hrang hrang lo kalte á¹ha zawka enkawl.
7.State chhunga tihdan phung inang tlang kalpui.
Implementation Strategy : He
Heng tihlawhtling tur hian a angchhunga tel turte chu Data emaw Disaster recovery centre, Block Level thlenga Computer Hardware dah, site
preparation, Project Management, Application remkhawm (Development/ customization, Data Digitization, capacity building leh Training leh (change management) thil thar thlentir. A kalphung
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
hian ram chhunga
Block level thlengin 12 cluster of service chu common application angin hman theiha dah a ni a. He 12 cluster hian 23 service a keng tel a. A lo en duhte tan a hnuaia
Block level thlenga IT infrastructure tihchangtlun bakah
NIC te chu solution design leh System Requirement Specification (SRS), solution Development, solution
testing and acceptance, solution Implementation, training and change management, solution warranty and support leh thil dang Service Level Agreement (SLA) sign in a huamte enkawl tura tih an ni. SLA hi Central Sawrkar leh NIC ten an signed tawh a ni.
He scheme hi CSS niin central leh
www.mkisan.gov.in/cms/login.aspx. CMS hi Central Management System tihna a ni a. CMS hman phalsak i nih hnuah he
www.mkisan.gov.in/cms/login.aspx . Tichuan tihtur tam takin a hmuak tawh mai dawn che a ni.
Heng bakah hian training centre/ Training Lab District panga (5) zelah pakhat a awm thei a.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Management Unit (PMU) tih an ni a. Anni nen hian kan thawhhona tur Agreement buaipui mek a ni a. Hetiang hian loneitute tana a á¹angkai thei tur ang bera he Scheme hi kalpui tum a ni.
Present Fund Position : Kum
Activity |
Amount released |
|
(in Rs.) |
||
|
||
|
|
|
Site preparation cost for |
|
|
SHQs, Districts, Blocks, |
13,43,100.00 |
|
SAUs (55% of the total |
||
|
||
cost) |
|
|
|
|
|
Site preparation cost for |
16,00,000.00 |
|
Training Centre (100%) |
||
|
||
|
|
|
Connectivity charges |
62,333.00 |
|
(for 2 months) |
||
|
||
|
|
|
Project Monitoring Unit |
3,60,000.00 |
|
(for 2 months) |
||
|
||
|
|
|
Total (in Rs.) |
33,65,433.00 |
|
|
|
Total Amount in words (Rs. Thirty three Lakhs Sixty Five Thousand and Four Hundred Thirty Three only).
Hemi bakah hian Government of
India chuan kum
(procurement) tur a ni a. Tin, hemi aá¹anga 25% chu Software Customization leh Localization atan hman theih a ni.
Hemi bakah hian
32.75lakhs a ni a. Hemi pawisa hi an rawn release theih nan central ah proposal thawn mek a ni bawk.
A chunga mite hi
Circular leh Notification hnuaia Information
(a)Cooperation.
(b)Credit.
(c)Governance &
(d)Agriculture Census.
(e)Integrated Cold Chain Availability Platform (ICAP) for Horticulture.
(f)Animal Husbandry, Dairying & Fisheries.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
(g) Integration of Research and
Development initiatives in Agriculture and allied sectors.
(h) Integration of Farmer Oriented Services.
(i)Development of Mobile Apps.
(j)Integration with Bhuwan Portal.
(k)Thrust areas identified under Digital India for Ministry of Agriculture & Farmers Welfare.
Heng service/areas te hi hun rei lote chhunga han sawifiah mai theih pawh a ni lova. Tuna kan hriat atana pawimawh awm nia langte chu - Animal Husbandry and Veterinary leh Fisheries
an ni a. Chumi hmang chuan DPR buatsaiha, Fund mamawh turte chu IT Division of DAC & FW ah thawn tura tih an ni. Heng
Tunah hian Central Agriculture Portal hnuaia 12 Clusters Approach (chu chuan activities 36 lai a keng tel a) te zinga pakua (9) te chu Customization (hman theiha buatsaih) leh Localization (Mizo
tawng lehlin) tum mek a niin thawh á¹an a ni tawh a. Amaherawhchu, heng Cluster
a.Chungte chu luhchilh leh veka enchhuah vek ngaite an ni. A hna hi enchet ngai leh tih zung zung theih loh a nih avangin Allied
Engpawh chu lo ni se, chak taka hmalak tum a ni a, kan sawi hmaih hauh loh tur chu mKissan Portal chhunga application awm ang angte pawh loneitute tana á¹angkai turte chu Mizo á¹awng ngeia an hman theih dan tur ruahman mek a ni. Hei hi loneitute tan thil á¹angkai tak tur a ni. Loneitu tam zawkte hi internet khawih ngai lo an ni a, thil pawimawh chi hrang hrang Farmer Portal emaw mKisan Portal emawa thil awmte chu mobile handset aá¹anga an lo en ve theih tura ruahmanna kalpui tum a ni. mKisan
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
chhawk thei tura beisei a ni.
Stakeholder zawng zawng ten ICT hmanga kuthnathawktute information kan pek thiam theih nan Training
o0O0o
Vaihlo Tui leh Tui lo
Kungtea hian Vaihlo tui hi a intihre mai mai asin! An han zûktir a, a han pak khu luih luih a, a hawi vung vung a — ―In lawh ni hian in chhangchhe viau a nih hi. A lotute zingah kum 20 tling lo mi pathum an tel a nih hi. Ṭawng huatthu suhah in á¹Ã¢m kum a ni deuh bawk a nih hi. A hmun a awih a, theipui leh hnahkhar a tam a nih hi. In thlo duhdah bawk nen, a rùin a tawp a thlen lova, a rimtui viau tawp lamah hian Tiranga rim a nam deuh a nih hi. Tin, in vaihlo hmunah vai sumdawng an kaltlang zauh zauh bawk.‖
o0O0o
Retheih Tizual
An inchhung dî kha ar nghal deuh hian a thai a thai a. Kungtea chuan vawmna tur a hmu mai si lova, inchhungah a vawmna tur a va zawng a. A chhuak leh chu a ar lo zuangthla a dawng chawt a, chartin chhanah a khup chin a tan sak ta hmawk mai a. ―Retheih hai chhuah tum ang hrima i han thai i han thai vei chu le…..‖ tiin inchungah a vawrh chho leh a.
Ar chu a rawn lum thla leh tawp tawp a. A la lawk a, a nupui hnenah, ―Kha, ar nghal sa kha lo siam rawh; tlaiah á¹heh hmiah mai ang. Ran të të, mi timualpho thei dawn alawm le…..‖ a
ti tûn tûn a.
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
ZOFATE HIAN
ENGTIKAH NGE HMA THAR KAN LAK DAWN?
J. Lalpuithanga Sailo, AEO (Rtd)
Laipuitlang. Phone No. 2395154
Zoram
Kan ram hi hnam naupang kan nih avangin tlang hreng ram hi kan khawsakna atana min thlahtute aá¹anga kan hmuh chhan a ni a, Zofate, Pathian zawn chhuah ram hi State dang
Computer Age thleng thlenga chawmhlawm State kan nih a, State hla tak thawh chhuah ringa Fair Price
Aw le, tunah mai chuan a harsa viauin a lang thei a, luipui kam ram tha nei, hmar luang leh chhim luang kama ram neite chuan ram zau tha tawk leh mual rem tha kan neih chuan chulai
hmunah ngei chuan inbenbelna chang i ngaihtuah tawh ang u. Ram leilung tuihnang tha leh ram rem á¹ha awmna chu, chulai vek chu a ni si a, khaw lian leh te zawng zawng Ration Card buaia kan buai mai hi a zahthlak zozai ta a ni. Chulaiah chuan han khawsa ilangin mahni in aá¹anga hla vak lo vah Oil Palm te, Fu te leh Planting Materials lam te kan ching ang a, Tlawng lui, a bula in leh
ring |
chiah |
lo |
a |
ni. |
Dr. |
C. Lalzarliana, |
Ph.D |
te leh |
kan |
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Kan hrisel loh avang hian India ram khawpui leh phairamah kan vak tam a, an hmasawnna leh an ruahmanna te, an khawsakna atan nitina an eizawnnate ka thlirin rualawh a na ngawt á¹hin mai. A lum deuh na a, nula no tak tak, tlangval hleitling tak tak hmuh tur an tam tho asin. Tui lah an thiam tlang si a, in bul lek lekah thlai a awm del dul mai. Ram a á¹ha bawk si a, thlai zam chi lah a tam a, a phun chi nen, Hmazil, Dawnfawh, Bawkbawn thlengin an in aá¹anga hla lo teah an nei hlawm mai a ni. Ran vulhtute lah an ranin a ngeih khawp a, ar chitin mai hi á¹henkhat phei chuan an nei a, lui hla vak loa mite chuan sangha an man a, a á¹henin an hralh a, kan hruaitute ei ang ni maiin ka hria, an ei mai a ni.
Kan ram chu tlang hreng deuh a ni na a, wet terrace bigha 4/5 te kan siam ang a, kum tin buh phur 100 zet kan nei ang a, tui nei á¹ha deuh phei chu kum khatah vawihnih kan thar mai dawn a ni. Kan hnianghnar deuh a ngai tlat a ni. Hei hi kan tlakchham lutuk chuan á¹han a thu. Agriculture
tawh ang a, tui an thiam hlawm dawn si a, Tuirial phei chu a kuam a zau deuh a, chuti em ema thuk a awm si lo, an inbeng per mai mai dawn a ni. Tlaiah lenin sangha an man ang a, tura hrai leh eng emawa man tih vel chu a awm dawn si lova. Kan sawrkarin luipui hrut chia kawng siam nachang an hria ang a, electric min rawn chhit ensak ang a, in tinah current a lo lut ang a, fan a vir vut
vut mai dawn a ni. Chu bakah Development Infrastructure tih nachang an hre thuai ang a, khawizu leh hnute tuia luang ram kan hotute Pu C. Lalzarliana, Ph.D hovin min din sak mai dawn alawm. Ram chhe laiah Teak kan phun duh chauh dawn a ni.
Hei kan hotute hi phai rama zir an ni a, thil awmzia hi an hre em em a ni. Min hruaituten Aizawlah experience an nei á¹ha tawk tawh a, a mi chengte leh a tui mite kan tam deuh phei chuan kawngpui chu an siam zim duh ka ring lova, lui mam chin phei chu lawngleng kal theihin min siamsak em emin ka ring a, kan harhchhuah hun a nghahhlelh awm ngei mai. Oil Palm te, Fu te, Ser chi hrang hrang te leh thlai bul hralh chi te; thlai hralh chi tuna phai aá¹anga kan lak á¹hin leh a dangte pawh a á¹ha duh vek a ni. Kuhva leh a dangte chu ka la sawi rih lo zawk a ni.
Amaherawhchu,hetiang hlawhtlinna nei tur chuan kan ram hruaituten á¹an min laksak a, ruh taka rilru an hman a ngai a, hriselna lam leh Education lam thlengin heh pet chunga á¹an an lak a ngai a ni. Chu lovah hei kan
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
hria a, Aizawl veng hrang hrangah Inrinni emaw hun awl remchanga tual phiat tur leh eng emaw hnatlanga kan thawh thin ang hi Zofa tlawmngai awmkhawm chuan chu lai ramah chuan zingkarah emaw hma kan la ang a, mahni in hual chhung a ni á¹heuh dawn si a, kum hlun taka á¹hat tlanna a ni ang a, hmasawnna hlir, hmasawnna hlir a lo ni ang. Fu chingtute lah chu kan tam dawn si a, Agriculture
Aw zoram, lo ding chhuak la,
I tan khua a var dawn ta …… tih
hlan kan va nghakhlel em!!
Kum 2000 hma lama Agriculture
mai rawh. Chhura angin, a sen reng reng i hlau tawh lovang u.
Agriculture (Horticulture
Hmasawn nana tia kan hotuten hma an lo lak hian hmasawn tir min tum bera ten á¹anpuina ngawt beiseia tui vak lova kan lo thawk hi hlawhchhamna bul a ni fo. Hun liam taah phei chuan mahni ramchhung kawngte kha kan laichhuak zak a, feh kawng lam khan. Lo neih dan hlui (Shifting
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
vek a ni. Harsatna leh retheihna chhel taka su tlang lovin lo neihah te, zirna lamah te leh hmasawnnaah te a hlawhtlin tak tak theih loh. Sakhuanaah te pau thei tak tak chu vengtinah kan kat zet zut a, Lal Isua Krista pawh kha min tlan tura
a.Kan Lalpa Pathian, Engkimtitheia chuan a duh chuan a pumpelh thei ngei ang, mahse, pumpelh duh lovin anchhedawng
tuar hnuah A mite kan nih avangin nitina kan nunna tur mamawh kan phu tawka kan hmaa awm chu lu pan hnathawhin kan thawk tur a ni lo. Heh petin, a sur a sa hnuaiah, hmun khawharah, chhel takin Zofate hian, raltiang ram thlirin puanven sawichhingin ka tum nge ruh saruh tiin á¹anpui tlakin hna i thawk zel ang u. Chutilova chawmhlawm reng hnam kan nih chuan hnam dangin min hmu neu lutuk dawn e.
o0O0o
Pa Lian Lo
―U Kungte, pa tët hi eng nge a hrehawmna ber
o0O0o
Å¢uan Rang
Sanghal hliam an zìm a, Kungtea pawh a tel ve a, Sanghal chu a phe zeuh bâk an hmu hman lo. A chà n khà nah a lo chhuak mai chu, Kungtea chu a á¹uan a rang bawk a ni ang, a ngal a rawn su a, ani‘n a lo teh hman; a tlan leh chiah chu, ―Ding rawh! Sum 5 leh zung 4 i ni! A chal pawh i la ni lo!‖ a ti tuarh tuarh!
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
SAIHA
AGRICULTURE DEPARTMENT
HMALAKNA TLANGPUI
Malsawmdawngkima, MAS
AEO, DAO’s Office, Saiha
Ei leh bara intodelh hi ram changkang tehna pakhat a ni a. Kum BC
Saiha District hi Agriculture District hmasa berte zinga mi a ni a, Saiha District ei leh bara intodelh a nih theih nan nasa takin hma an lo la tawh a ni. Saiha District mipui tam zawkte tan chuan Agriculture hi eizawnna mai ni lo, an nunphunga bet tlat tawh a ni. Saiha Agriculture Department hmalakna zawng zawng sawi sen a ni lo ang a, tun hnaia hmalakna tlangpui leh District chhunga loneitute thlai chin tlangpui tarlang ila.
Buh : Buh hi Mizote chaw pui ber a nih angin Saiha
chhungkaw tam takin eizawn nan an hmang a ni. District khawthlang lam – Phura, Maisa, Lungpuk, Kaisih, Lawngban leh Miepu khuate hi 400 Ha. a zau leiletah kum tin Buh an ching á¹hin a ni. Heng zawng bakah hian District chhak lam – Chakhang leh
Hlawk zawka Buh chin a nih nan Agriculture Department Saiha chuan theih tawpin hma a la a, hmalakna hrang hrang zinga langsar zualte chu :
Buh chi á¹ha Hybrid hman : Buh chi á¹ha hi Agriculture Department
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
nan buh chi á¹ha kan mamawhna hriain Agriculture Department chuan buh chi á¹ha leh thar hlawk (Hybrid) ram hla tak aá¹angin loneitute tan a chawlut á¹hin a ni.
Buh chi á¹ha mi (Hybrid) te hi a tlangpuiin rannung leh natna lakah ven uluk an ngai bik hle a. Agriculture Department, Saiha hian buh venhim dan training khaw hrang hrangah a pe á¹hin a ni. Kum 2015 kha Saiha
Line Planting Technology/Improved Package of Practices : Buh chi á¹ha kan hman hnuin hlawk zawka buh chin dan mithiamten an zir chhuah hi hman á¹hin a ni. Line fel taka buh phun hian buh kung tinten ni eng leh chaw á¹ha rual takin an insem zai a, hlo thlawh a tiawlsam a, buh venhim kawngah pawh mihring chet velna a tihawlsam mai bakah hlo leh rannung thahna (hlotûr) kan hmanten buh kung rual khai takin a fan chhuak a ni.
System of Rice Intensification : SRI hmanga buh chin hi Saiha District chhunga loneituten zawm har an ti viau mai a. A hlawk zawkna lam ngaihtuah lem lovin a tih dan hmang tura sum leh tha sen tam a ngaihna an ngaihtuah á¹hin avang hian loneitute thinlung hmin a har hle mai. Heti chung hian Department chuan theihtawp a chhuah zel a ni.
Improved Jhum : Tlang lo neih kan bansan tak tak theih si loh avangin tlang lova hlawk zawka buh tharchhuah a nih theih nan Agriculture Department chuan tlang loah chang kham leh leiá¹ha pek a nih theih nan á¹anpuina, tlang lo siamte hnenah a sem á¹hin a ni.
Vaimim : Vaimim hi Saiha Agriculture thlai pawimawh leh chin hnem berte zing a mi a ni. District hmun hrang hrangah chin a ni a, District chhak lam Siata leh Chakhang khaw tlangdung hi Vaimim chin tam zualna hmun a ni. Heng tlangdunga cheng chhungkaw á¹henkhat, chaw ang hiala ringte pawh an awm bawk.
Vaimim hi a hring a ni emaw, dah ro hnu a ni emawin an ei tlangpui a, Vaimim hian kan mamawh chaw á¹ha Carbohydrates 70% leh Protein 10% a pai avangin mi hring ei atan thlai hrisel tak a ni.
Agriculture Department hian kum tin Vaimim chi á¹ha a sem reng a, Vaimim hlawk zawka thar chhuah a nih theih nan a ching hnem zualte hnenah á¹anpuina pawh pek á¹hin an ni.
Oil Palm : Oil Palm hi kum 2014 aá¹angin Saiha
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Oil Palm karah hian Balhla leh Lakhuihthei chin a ni tlangpui a, Balhla kung/kau an thlaknate hi Oil Palm kung bulah an dahkhawm a, hei hian á¹hal laia Oil Palm tui mamawh a phuhruk hle a ni. Agriculture Department chuan Oil Palm chingtute tan training a neihpui fo á¹hin a, Oil Palm la chin lohna khuaahte pawh Awareness
Chhawhchhi : Chhawhchhi hi District khawthlang lam khua Myanmar ram depa awm, heng – Lungpuk, Bimary, Lawngmasu leh Lungdarah te chuan chhungkaw tam zawkte ei hmuhna ber a ni
a.Chhawhchhi chingtuten an thlai ven- himna kawngah harsatna an neih chuan
Be lam thlai : Be lam thlaite hian mihring mamawh chaw á¹ha an pai hnem hle a, Protein 22% leh Carbohydrates 62% an pai avangin mihring ei atan thlai hrisel tak a ni. Saiha
chuan chin nasat ber a ni, Bean, Behlawi leh Behliang te pawh hmun hrang hrangah chin a ni bawk. Be lam thlai chingte hnenah hian hlawk zawka chin a nih theih nan training pek á¹hin an ni a, a siam hnem zual thlan bikte hnenah sum fai á¹anpuina pawh pek an nih bakah tui dahkhawlna te siamsak an ni.
Saiha District Buha kan intodelh theih nan Buh chinna tur leilet kum tin siam belh zel a ni a, tui lak remchannaah tui dahkhawlna siamsak á¹hin an ni a. Leilet leh lo neihna zau motor kal pawh theih turin Link Road te laihsak an ni a, tui kawngte leh Agriculture hmanraw hrang hrangte subsidy leh a thlawnte pawha pek á¹hin an ni. Heng hlawk zawka Buh thar a nih theih nana tih dan hrang hrangte hi kan buh chin dan pangngai aia hun leh tha a heh zawk tih hriain Sorkar á¹anpuina Department kaltlangin pek á¹hin an ni. Department hian buh leh bala kan intodelh theih nana hma a lak hi a tawk mai lova, loneitute pawhin theihtawp kan chhuah thar a, nasa lehzuala kan thlantui kan fartir chuan kan District hi kan intodelhin hma kan sawn ngei ang.
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
RANNUNG THAHNA DAMDAWI
I HMANG FIMKHUR ANG U
Biakhmingthanga, MAS
Agriculture Extension Officer
DAO’s Office, Kolasib.
Mizote hi kan eizawnna ber chu huan siam te, lo neih te, leilet siam te, leipui leh nul siam te an ni ber a. Kan thlai tharte a hlawk theih nan theihtawpa á¹an lain leiá¹ha (fertilizer) te nen kan enkawl a. Kan thlai chinte nghakhlel taka a hlawhtlinna rahte hlawk taka seng kan tum mek laiin rangnung (pest) leh a natna (diseases) ten a kungah te, a rahah te, a hnah leh a zungah te min tihchhiatsak leh á¹hin avangin a thar hlawk lo em em a. Chutianga rannungte leh a natnaten an tihchhiat fo avang chuan rannung thahna hlo (pesticides) hman a á¹ul á¹hin a. Chung avang chuan rannung thahna damdawite hi kan thlai eichhetu ven nan a á¹angkaiin a pawimnawh em em a, a hman dan pawh kan hriat chian a pawimawh hle a ni.
Rannung thahna damdawite hi tûr hlauhawm a ni: Rannung thahna damdawi kan hman te hi tûr (poison) hlauhawm tak an ni vek a, a hman dan tur leh a khawih velah te loneituten an hman fimkhur a á¹ul tak meuh a ni. Mihring leh ran vulhte tan a hlauhawmna ngaihtuah miah lovin mi tam takin an tuisik hman hmiah hmiah mai hi a pawi em em a ni. Fimkhur lo taka kan hman chuan thihna hial a thlen thei a ni. Heng rannung thahna damdawite hi kan thlai ven nan leh enkawl nan chauh hman i tum hram ang u.
Mi tam takin heng damdawite hi sangha, sava, chakai leh thil dang man nan an hmang a, a sate an ei mai á¹hin a, hei hi thil hlauhawm tak a ni. Chawp leh chilhin kan taksaah damdawi hnathawh kha lang nghal mai lo mahse, kan taksaah a chambang reng a, a ral ve mai thei lo a, thisen zam a zuiin hmun hrang hrangah a tawm bo thei a ni. Ei lai leh a hnu lawkah lang nghal mai lo mahse, khua reiah taksa a
lo chak loh hunah emaw upat lamah damdawi kan ei tel hnathawh kha a rawn lang chhuak thei a, cancer angin thisen leh taksaah zung a kai nghet a, chak lohna avangin kulchona an neiin hrisel lohna tam tak an neih phah a ni. Rannung thahna damdawiin hetianga mihring taksaa a thawh theih avang hian a hman danah i fimkhur ang u. Rannung thahna damdawite hi damdawi mai ni lovin tûr a ni tih i hre nawn leh ang u.
Damdawi hman leh kah laia hriat turte: Rannung thahna damdawi
1.Rannung thahna damdawi hman dawnin a bawm pawn lama thu ziak, kaihhruaina (directions) te hi ngun taka chhiar hmasaka a sawi anga hman ngei tur a ni. Kan chhiar thiam
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
lo a nih chuan a chhiar thiam leh hriate rawn ngei tur a ni.
2.A hman dan tura a sawi ang ngeia kah tur a ni.
3.Damdawi kah dawnin thawmhnaw hman bik leh hak bik neih ngei tur a ni.
4.Damdawi kah laiin kut lawnga kah loh tur, kutkawr nen ngeia kah tur a ni.
5.Pan emaw hliam leh pem nei chunga damdawi kah loh tur a ni a, loh theih loh thilah damdawi kah a ngai a nih chuan pan leh hliam/pem lai kha bandage chhah á¹ha taka tuama kah tur a ni.
6.Thli lo kalna lam hawi zawnga damdawi kha kap lovin thli hnung puak zawnga kah tur a ni.
7.Ruah sur lai leh thli thawt laia damdawi kah loh tur a ni. A theih chuan zing kara kah a á¹ha, thli a awm lo deuh.
8.Damdawi phut kan theh dawn a nih chuan chhunah leh tlai lama theh lovin zing karah theh a á¹ha ber. Zing dai huh nen a inchawhpawlh a, thlai hnahah damdawi kha a bet nghet bika hna a thawk chak zawk.
9.Damdawi kah zawhah sahbawn nena inbualfai ngei tur a ni.
10. Damdawi bawm/ip/bur chu kut lawnga hawng mai lovin lehkha emaw sarang chhanah emaw kutkawr bun chunga hawn tur a ni. Kut lawnga hawn loh hram tur a ni.
11.Damdawi bur/bawm/ip ruak chu inah emaw ramah emaw thil dang dah nan hman reng reng loh tur a ni. Damdawi bur/bawm ruak chu paih mai lovin leia phum bo tur a ni. Kan hmang leh duh dawn a nih pawhin uluk taka sahbawn nena silfaia tui soa chhum tur a ni.
12.Damdawi khawih lai leh kah laklawh laiin thil ei leh in, meizial zuk te, sahdah leh tuibur hmuam te tih loh tur a ni. Kut fai taka sil hnua ei leh in, zuk leh hmuam tih chauh tur a ni.
13.Damdawi chu tui nena chawhpawlh dawnin a chawhpawlhna tur bik bucket emaw khawnvartui á¹in emaw plastic bur ruak emaw hman tur a ni. Ei bungbel hman lai te, thil dang atana hman leh mai tur chi chu hman loh tur a ni.
14.Damdawi chu tui nena chawhpawlh dawnin kut lawnga chawk mai lovin hmawlh sei khauh deuha chawh tur a ni. Hei hian taksaa inchawh per tur lakah a veng a ni. Chawh per loh hram hram tur a ni.
15.A kahna tur bur chhunga damdawi i thun zawhah thil i ei hma, mei zuk hma leh hna i thawh zawhah kut ngun takin sahbawn nen tuiin silfai tur a ni.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
16.Damdawi kahna hmun chu a ro/hul hmain ran emaw mihring emaw kal tir loh tur, inhriattir zel a á¹ha.
17.Damdawi kahna bur (sprayer) pawp leh a dawt (pipe) phui lo leh á¹ha lo chu hman reng reng loh tur. Hman hmain a á¹hat leh á¹hat loh ngun taka ena siam á¹hat ngai a awm chuan siam á¹hat hnuah chauh hman tur a ni.
18.Damdawi kahna bur, a dawt (pipe) te a lo ping mai thei a, hmuia fawh emaw, ham emaw chhem miah loh tur a ni.
19.Huan emaw lo emawa damdawi hman chi reng rengte chu inchhung leh in bul vela rannung thah nan hman loh tur a ni.
20.Kut silna tui emaw damdawi leia tihbuakte chu a lei nen a theih chin chin ruh faia hmun hla leh him tawka paih emaw phum bo tur a ni.
21.Duhthusam tak chuan mi hrisel á¹hate chauhvin damdawi hmanga buh leh thlaite hi kah tur a ni.
22.Damdawi dahna bur emaw ip ruak emaw te chu paih bo mai lovin leiah feet
23.A kahna hmanruate chu hman zawhah sahbawn nen fai taka silfai tur a ni a, naupang khawih mai theiha dah loh tur a ni.
24.Damdawi khawih leh kah vel chhung atan nikhatah darkar
25.Damdawi kah zawhah hnathawktuah emaw damdawi kaptuah khan damdawi hnathawh taksa tana á¹hat lohna emaw damlohna emaw eng pawh a awm thei a, Doctor inentir vat tur a ni.
26.Damdawi kah laia boruaka damdawi leng velte hnar leh kaa hip luh mai loh nan hmaikawr emaw rawmawl emaw hmanga hnar hupa hmai tuam tur a ni.
27.Damdawi hman bang leh hmanraw silnate chu tui luang laiah emaw dil/tuikhuahahte paih luh loh tur a ni.
28.Loah emaw huanah emaw damdawi kah laia ran emaw mihring emaw kal/luhtir loh tura khap leh hriattir tur a ni.
29.Mita damdawi/hlo a luh chuan tui thianghlima minute 10 vel sil tur a ni a, a rang thei ang bera Doctor pan tur a ni.
30.Thlaia damdawi kahte kha thlaiin a ei ral hma loh chuan a rah seng/lawha ei nghal mai loh a á¹ha. Damdawi kah aá¹anga kar hnih emaw kar thum emawa thlai kahte kha ei/lawh chauh tur a ni.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
31.Damdawi hman bang leh a burte in chhungah thil dang, damdawi (medicine) ei lai nena dah pawlh loh tur a ni.
32.Damdawite kan lo ei palh a nih chuan a ranglama damdawi in pana Doctor rawn vat tur a ni.
33.Damdawi dahna ip/bawm (bag) sarang hi kut lawnga pawt tet mai loin chemte hriam taka zai thler tur a ni.
o0O0o
In Sa
―Vawiin eng nge i thawh?‖ tiin Kungtea chu an zawt a. ―E le, in kan sa a. Chhuna in sak te chu dam á¹hat chuan a hrehawm hran lo. Zan mumangah leh zel ka mang a, zankhua khuain ka mangphan ta á¹hin a. Mang lamah phei chuan ka chesual zing si a, ninawm tak a ni. Zan khat pawh liang sang deuh maiah ka tla a, lei ka thleng chu ka phu dawrh a, ka ban vai chuan ka nu hmaiah ka beng chawrh a, ‗chhan leh vang awm lova khatia intih‘ tiin ka nu‘n tlante a tum vel maw le…‖ tiin a chhang.
o0O0o
Sa Peltu Huai Zuih
Kungtea chu puar tâwkin sa pel turin a chhuak dawn a, lo sul haw ho khan, ―Eng nge i tih dawn?‖ an ti a. Ring deuh lêng lâwng hian, ―Sakei nghal ka va veh ang e,‖ a ti vel a. Khua a tlai lam deuh tawh tihah chuan, ―Eng nge i tih dawn?‖ an han ti leh a, an beng bulah zawi deuh sap hian, ―SK ka zawng dawn,‖ a ti leh a. A hmun a thleng a, sakei hnu thar tak tak a lo awm chuk mai si a. ―E khai, a la hla lo a nih hi, mual lehlamah insawn daih teh ang,‖ a ti a. A insawn phei a, chutah chuan sakei hnu hlui deuh deuh hlir a lo awm a. ―E khai, a kalna a rei tawh a, a lo lang leh dawn hnai ngei ang, mual dangah kal leh daih teh ang,‖ a ti a. Mual dangah a kal a, sakei hnu engmah a lo awm lova, ―E khai, a tlawh hmabak a nih chiah hi, haw daih te‘ng,‖ a ti a, a haw daih!
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
AWMZE NEI ZAWKA
NITROGEN LEI ŢHA HMAN THEIH DAN
Dr. Lungmuana, Scientist (Soil Science) ICAR Research Complex for NEH Region, Mizoram Centre, Kolasib.
Nitrogen hi thlai chaw zingah rau rau pawh carbon, hydrogen leh oxygen tih loh ah chuan thlaiin a mamawh tam ber a ni a. ‗Thlai chaw lal‘ (King nutrient) tih hialte pawhin an sawi bawk a ni. Thlai taksa hlawm (biomass)
Tunlaia khawvelin a buaipui berte zinga mi sik leh sa inthlak/boruak lum zel (Climate change) thlentu gas pathum (carbon dioxide, methane leh nitrous oxide) zinga boruak tihlum lama hlauhawm ber chu nitrous
Tun á¹umah chuan Urea thlurbing bik ila a á¹ha mai awm e.
1.Engzat nge thlaiin nitrogen a mamawh : A tlangpuiin thlai hnah upa lam eng (yellowing) hian nitrogen mamawh a entir. Amaherawhchu, thlai hnah eng zawng zawng hi nitrogen leiá¹ha tlakchham vang a ni vek kher lo. Hriatchian theih dan ber erawh chu lei emaw thlai taksa hlawm (plant biomass) test aá¹angin a ni. Lei test aá¹angin leiah nitrogen kg 280 aia tlem hectare khata a awm chuan, nitrogen chu leiin a pai tlem (Low) a ngaih a ni,
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
kg 280 aá¹anga 560 inkarah a awm chuan a pangngai (Medium) a ngaih a ni, kg 560 aia tam hectare khata a awm chuan a pai tam (High) tihna a ni.
2.Leia phul dan : Urea hi leia phul hian a insiam danglam chak em em a. Urea aá¹angin carbondioxide leh
Thlai hrang hrang tan a dang a, buh kar a zin vang leh leileta tui a tlin vangin buh bikah chuan thehdarh (Broadcasting) a ngai. Tlangramah thung chuan buh á¹iah hnuah, tuthlawha lei cheh hawna, buh kung bula lei chhungah phul mai tur a ni. Hetiang hian thlai dang vaimim leh a dangte pawh tih mai tur a ni.
3.Thlai chi dek lovin : Urea leia phul hian thlai chi nen inhnaih thei ang berah phul a á¹ha a, amaherawhchu, deh tir loh a á¹ha. Ammonia gas insiam vang hian hun reilote chhungin lei hi pH 9 thlengte pawn a awm thei a, chu
chuan thlai chi a that thei a ni. A bikin vaimim chi hian a haw hle.
4.Phul hun leh then dan : Vawikhatah leia phul vek hian tam tak boruakahte thamralin, tuiin lei thuk lamahte a lenbo (nitrate leaching) thei a, chuvang chuan á¹um thum pekah tal hman a á¹ha. A hmasa berin
5.Chinai thi nena pawl loh tur : Urea hi leiá¹ha dang nen pawlha hman theih a ni, mahse, chinai thi (Quick and slaked lime) nen erawh chuan pawlh loh tur a ni. Quick leh slaked lime hian leia tui emaw, hnawng emaw hmangin ni 2 aá¹anga ni 4 velah lei pH a ti sang (lei a ti al) thei a, pH sang chuan urea nitrogen tam tak boruakah a kal ral tir dawn a ni. Duhthusam chuan nitrogen leiá¹ha leia phul hma ni 15 ah tal chinai thi lo theh lawk tur a ni.
Zawhna : Buh chin ka duh a (leilet bik ah), lei ka endik tirna aá¹angin ka lei chuan nitrogen a pai tlem (213.56 N kg
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Urea leiá¹ha hi buh thar á¹hat nan engtin nge ka hman ang?
Chhana : A hmasa ber atan chuan buh chin nana leiá¹ha hman dan tur (recommendation) i mamawh a.
⇒Mizoramah chuan (60:40:40:: N:P:K kg
⇒Lei test result aá¹ang hian N, P leh K tlem leh tam
⇒Lei test aá¹ang chuan N hi a tlem a. I leiin nitrogen a neih tlem vangin 60 kg
aá¹angin
Tichuan, i buh chin nan hectare khatah kg 75 N (60+15) i mamawh tihna a ni.
Urea I mamawh zat chhut dan.
Urea hian
46 kg N chu kg 100
1 kg N chu kg 100/46
75 kg N (Nitrogen i mamawh zat lei kan test aá¹anga kan chhut chhuah tawh kha) chu kg 100/46*100
⇒Tichuan, i buh thar hlawk nan leh nitrogen i thlaiin á¹ha taka a lo hman theih nan
Note : Loneitu á¹henkhatin chinai thi (lime) leh urea chawhpawlhin leia an lo theh mai á¹hin tih min hrilh a. Tin, á¹um khatah a vaia hmang zo mai á¹hin an awm bawk. Hetiang vang hian urea leiá¹ha cheng tam tak senga kan lei hi awmze nei lovin tam tak a thamral thei a ni. He article chhiartu loneituten awmze nei zawka leiá¹ha an lo hman a, thlai á¹ha zawka an lo thar theih nan he article hi ziah a ni e.
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
SOIL TESTING PAWIMAWHNA
Soil Testing pawimawhna kan sawi dawn a ni a, a hmasain Soil Testing kan tih hi eng tihna nge a nih han sawi phawt ila.
Soil testing chu lei endik tihna mai a ni a. Lei chu kan hre á¹heuh a, sawifiah vak a ngai awm lo e. Leiá¹ha deuh leh á¹ha lo deuhte a awm a, leiá¹ha kan tih hian kan sawi ber chu leiin thlai ei theih tura chaw á¹ha a pai tam zawng a ni ber awm e.
Lei kan endik chhan chi hrang hrang a awm awm e. A thur leh al zawng hriat nan te, thlai tana chaw á¹ha chi hrang hrang heng nitrogen te, phosphorus te, potassium te leh thil dang a pai tam zawngte hi kan endik berte chu an ni.
Lei endik hian chhawng li a nei a, chungte chu:
1.Lei lakkhawm.
2.
3.Lei endikna aá¹anga lei nihna hriat chian.
4.Lei nihna hriat chian hnua thlai chin tur mamawh dan tawka leilung sawngbawl dan tur ruahman.
Heng lei endik dan tur chhawng li kan sawi zingah hian a hmasa bera kan sawi, lei lakkhawm hi a pawimawhin loneituten kan tih ve theih leh kan tih tur pawimawh tak a nih avangin kan hriat tlan a pawimawh hle awm e.
Lei kan lakkhawm dawn hian a hmasa berin kan ram kha a leilung awm dan a zirin a hnuaia kan sawi ang hian hmun hrang hrangah kan á¹hen phawt tur a ni.
1.Ram pianhmang (topography) zirin : Kan ram pianhmang a zirin kan ram kha hmun hrang hrangah kan á¹hen tur a ni. A zawl lai deuh te, a awihtlan lai deuh te, a kham pang lai deuh tein kan á¹hen tur a ni. Heng kan á¹hen hrang hrangte aá¹ang hian lak pawlh loh tur a ni. Ram pianhmang rualkhai tak a nih erawh chuan á¹hen kher pawh a ngai lo ve thei bawk awm e.
2.A rawng : Kan lei rawng a zirin kan á¹hen leh tur a ni. Lei dum deuh te, a sen deuh leh a buang deuh te, chutiang zelin, heng lei rawng inang lote aá¹ang hian kan lei endiktir tur kha kan lak pawlh tur a ni lo.
3. Leilung (texture) a zirin: Kan ram
leilungte hi a inang lo thei hle a, lei dur deuh te, tlak lei deuh te, lung hmun deuh te pawh a ni thei awm e. Heng leilung hrang hrangte hi lak pawlh lovin a hranin kan la tur a ni.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
4.Lei á¹hat dan a zirin : Kum hmasa lama kan thlai chin dan aá¹angin lei á¹hatna hmun leh lei chhiatna hmun deuhte chu kan hre thei mai awm e. Heng lei á¹hatna hmun lai deuh leh á¹hat lohna lai deuhte hi kan lak pawlh tur a ni lo. Tin, leiá¹ha leh bawngek te,
Lei kan lak hian hmun khata mi chauh kan la tur a ni lo a, kan ram zauh dan a zirin hmun 8 (riat) aá¹anga 12 (sawm- pahnih) aá¹ang tein kan la tur a ni. Heng kan lakna hmun tura kan thlante kan ram tuam chhuak thei tur ang berin, hmun hrang hrangah kan thlang tur a ni. Lei endik tir tur kan lak dawn hian a lakna tur hmun hrang hrang kan thlante kha uluk takin kan tifai ang a, chutah chuan khuar ‗V‘ angin kan siam ang a, tichuan a vung hmasa ber kha kan paih ang. Khuar kan siam aá¹ang khan a bang (side) kha inchi 1 vela chhahin chemphek hmangin emaw bawngtuthlawh hmangin emaw rual takin kan hlawi ang a, chu chu kan la ang. Hetiang zel hian khur
Tichuan, heng hmun hrang hrang
Hetia lei lakna tur hmun kan thlan lai hian kan hriatreng tur chu kawng hnaih lutuk aá¹ang te, in bul emaw thlam emaw chhekin hnaih lutuk aá¹ang te, thingbuk hlima mi te, in thli emaw bawng in thli luanna bul hnaia mite lak loh tur a ni.
Lei endik hi a pawimawhin a á¹angkai em em a, kan sawi tawh ang khan lei thur/al zawng hriat nan te, leiin chaw á¹ha a pai tam zawng hriat nan te a pawimawh em em a ni. Loneitu chuan thlai kan chin dawnin kan lei dinhmun chiang taka kan hriat a pawimawh hle a, kan lei dinhmun kan hriat chian aá¹ang hian eng thlai nge kan chin ang? emaw kan thlai chin duh tak kha ching thei turin engtin nge kan lei kan sawngbawl ang? tiin emaw ruahmanna kan siam thei dawn a ni. Thlai chi á¹ha ber ber leh tui pek tur duhthusam neiin a enkawlna tur á¹ha tinreng leh thiamna nei mah ila, kan lei berin a zir miau si loh chuan thlai hi á¹ha takin kan ching thei dawn chuang lo a ni tih hi kan hriat a pawimawh awm e. Loneitute hian kan lei hi kan ngaihthah fo á¹hin a, a pawi hle. Kum tam tak thlai chin theihna tur chuan kan leite hi uluk leh duat taka kan
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
enkawl a á¹ul a, hetianga á¹ha taka kan enkawl theihna tur chuan kan lei dinhmun kan hriat chian a á¹ul a, kan lei dinhmun hrechiang tur chuan lei kan endik tir hi tih makmawh a ni. Kan leite hi kum tin thlai chin dawn apianga endik tir theih hi a á¹ha ber a, mahse, chu chu kan thei lo a nih pawhin kum thum danah tal chuan kan endik tir ngei ngei tur a ni. Leite hi mahni duh ang anga sawngbawl ve ngawt a, chinai
thi leh leiá¹hate kan tawngpawng pek vak hian leiin á¹hatpui a hnehin a chhiatpui thei a, chubakah, kan thlaite pawhin an ngeih ber lem lo tih pawh hi kan hriat a á¹ul hle awm e. Chuvang chuan chinai pek a ngaih leh ngaih loh hriat nan te, engzat nge pek tur hriat nan te, leiá¹ha engzat nge pek tur tih leh eng ang leiá¹ha nge pek tur tih hriat nan kan leite hi kan endik ngei tur a ni.
o0O0o
Ngaihsam
Kungtea hi pa ngaihsam tak a ni ve reng reng a. An hmarcha hmun thlova á¹Ã»l em ema a rih laiin a farnu, pasal nei lo, tlema rual pha lo hi a thi a, zualkovin an zuk lam a. ―A…. ka
á¹Ã»l em mai, ka lo haw lo mai ang. A vui liamna
o0O0o
Sakawr te mah mah!
Chhungkuain Isua film an en a, Kungtea te awmpui Balma nu chuan, ―Changtupa chu pa khel mai, sam te sei vel. Hmel pawh á¹ha khel mai, mahse, a sakawl khi a te mah mah a nih chu!‖ a lo ti.
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
FU
Lalzarliana, B.Sc.(Agri)
Assistant Potato Development Officer
Sialsuk
Fu hi khawvela thil chin zinga pawimawh ber pawl a tling awm e. India ramah pawh 2,771,000 hectares laia zauvah chin a ni a. Sugar Mill (Chini siamna khawl) pawh zathum dawn lai a awm a, chu khawlah chuan mi maktaduai sawmhnih zet an thawk a ni. India sum hnar pawimawh tak a ni. Mizoramah pawh a hlutzia hriain kan ching uar sawt ta hle a, mi tam takin eizawnna pui berah an hmang chho mek zel a, kan la uar telh telh dawn a ni. Chuvangin fu chin dan leh a enkawl dan tlem i han chhiar teh ang u.
Khawi aá¹anga lo chhuak nge?
A hmannate
1.Chini leh Kurtai siam nan fu tui an hmang.
2.Fu herna fu hi tuah atan te, lehkhakhawng siam nan te, ran mutna bu atan te an hmang.
3.Alcohol (Zu) leh damdawi á¹henkhat siamna atan te an hmang.
4.Thil charna siam nan a tui bawlhhlawh paih mai tura ngaihte hi hman a ni.
A ram leilung duhzawng
Fu hi lei chhia leh á¹ha deuhah pawh a chin theih a, balu lei kai deuh aá¹angin tlak lei thlengin hlawhtling takin a chin theih. Tui tlin lohna hmun, lei dum, hnim á¹awih tamna ramah a á¹ha duh ber.
Sik leh Sa leh Boruak
Khawvel ram laili (Tropical leh Sub- Tropical) Equator aá¹anga chhim leh hmar lam 30o latitude inkarah a á¹ha duh ber. Fu á¹han nana boruak á¹ha ber chu
Tui laka chawmna ramah chuan kum khat chhunga ruahtui tla
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
mamawh. Ruahtui tam lutuk hian fu tui a tidal thei.
A á¹han chhoh dan
A dam chhung hun hi hun
a ni.
1.A á¹iah aá¹anga a chawr duah hun :- Chhuna ni eng á¹ha tawk leh lum, zan erawh chu vawt si hian a tichawr á¹ha. Boruak vawt lutuk erawh chuan a á¹han a tichawl thei. A chawr á¹an nan ruahtui tlem chauh a mamawh. A chawr á¹an hmaa ruah a sur chuan lei chunglang khawng, ruahsur vanga awm kha rih phut a á¹ha.
2.A á¹han á¹hat hun lai :
Ni lum tawk leh boruak hnawng tak leh ruah sur deuh reng a mamawh. He hun hi
3.A puitlin hun :
Vur awm lo, boruak vawt leh lei hnawng á¹ha tawk a mamawh.
Fu chi India Hmarchhaka chin á¹henkhatte
1.Thar rang : COJ 64, COJ 58,
2.A thar laihawl : CO 975, CO 1158, COJ 67,
3.A thar tlai : COJ 46, COJ 1148.
Fu chi á¹ha thlan dan
1.A ler lam 2/3
(a)Glucose content a sang a, chu chuan a chawr tur mit tan chakna (energy) a pe a, a chawr á¹ha bik.
(b)A mit te an naupang a, chu chu natna hrik lakah an himin an hrisel bik.
(c)A chang a zing a, a chi a tam thei bik.
2.Fu chi chu a tharlam tur a ni.
3.A la par lo kung á¹ang ngeiin fu chi lak tur a ni.
4.Leiá¹ha taka chawmna hmun aá¹ang ngeiin a chi lak tur a ni.
5.Fu chi chu a chhah á¹ha tawk tur a ni.
6.Fu chi chu a naupang tur a ni.
7.Ram hulhar leh nikang á¹ha aá¹angin fu chi lak tur a ni.
Damdawia Fu chi ven dan
Fu chi chu chin hmain 0.5% Agallol
(3%) emaw 6.25% Aretan (6%) emaw Tafasan
Fu chi mamawh zat
Ram á¹in khat hmuna zauvah fu chi mit pahnih nei chu
A chin hun
A chin hun á¹ha ber chu February thla laihawl aá¹anga March thla tawp thleng a ni. March aia tlaia chin dawn chuan a leta tam a hi phum tur. Fu chinna tur laih khuarah BHC phul tur.
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
A CHIN DAN :
Trench Method : Tlar fel tak nei, khur laih a, Fu chi chin hi Trench Method a ni. Hei hi Mizo chin dan (duh dan dana chin tawp mai) nen chuan a inang lo hle. Ram intia rau rauvah Fu kung a tam hlei hle a, Fu a hrisel a, thlawh leh enkawl a nuam hlei hle. Hei hi phaiah chauh lo pawh tlangramah pawh tih theih a ni.
November thla tawp aá¹angin khur laih á¹an tur a ni a. Khur laih chu tlangdung tan zawng a ni tur a ni a,
Fertilizer (Leiá¹ha) hman dan
Fu hmun thlawh dan
Chin aá¹anga thla khat velah thlawh á¹an tur a ni. Fu chi hi a dawn chak loh avangin leh a inkar awl a zau avangin hlo a á¹hang chak hle. Hlo thlawh pah hian a bul rih vur zel a á¹ha.
Damdawia Enkawl dan
1.Fu ngêt : Sumethion/Thiodan/ Navacron hlordan
2.A hnah eitu Rannung leh Thlangdar rimchhe lam :
3.Natna :
(a)Red Rod
(b)Witt (tam)
(c)Smut.
Ram á¹ha leh á¹ha lovah a mamawh a inang lo thei a. A tlangpuiin Fu enkawl nan chuan
Heng natna lak aá¹anga thlai ven nan hengte hi kan hre reng tur a ni.
a)Natna laka him Fu chi chauh chin tur.
b)Fu chinnaah thlai dang chin phawt hnuah te chuan Fu vek chin chhunzawm loh tur.
c)Fu chi chu kan sawi tawh angin
Damdawia chiah ngei ngei tur. A nih loh chuan Ni sa 540
Reproduced from Zoram Loneitu Volume I
o0O0o
ZORAM LONEITU VOL. 60 NO. 1 : APRIL – JUNE 2016
Kan Chet Velna
1.UD & PA
2.April ni 5, 2016 khan New
3.Pusa Complex, New
Agriculture for Kharif
(P&M) leh Pu Denny Lalchhuanawma, AEO te an tel.
4.April ni 5, 2016 khan Krishi Bhawan, New
5.April ni 11&12, 2016 khan New
6.April ni 12&13, 2016 khan Neihbawi
aá¹angin mi 5 leh Directorate aá¹angin mi 6 te he
7.Khawlailung khua chuan April ni 14, 2016 khan ‗Kurtai Kût‘ an hmang a, he hunah hian Pu C. Ngunlianchunga, Hon‘ble Minister, AH & Vety chu Khuallian a ni a, kan
Department aiawhin Pu R. L. Thanzuala, Joint Director (Technical), Pu Lalthanzuala, Deputy Director (Agronomy) leh Pu Challianenga, Gram
8 April ni 19,2016 khan Mizoram Oil Palm Advisory Committee chu Lt. Col. Z. S. Zuala, Parliamentary Secretary hovin Agriculture Committee Room,
|
ZORAM LONEITU |
VOL. 60 NO. 1 : |
APRIL – JUNE 2016 |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Chin tawhna |
FFB |
|
|
Enkawltu Company |
District Enkawl |
|
Tharchhuah |
|
|
|
|
zau zawng |
|
|||
|
|
|
|
Tawh Zat |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Godrej Agrovet Ltd. |
Kolasib & Mamit |
|
11,590 Ha. |
8,896.000 MT |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ruchi Soya Industries Ltd. |
Lunglei & Lawngtlai |
|
8,812 Ha. |
220.042 MT |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3F Oil Palm Agrotech Pvt. Ltd. |
Serchhip & Saiha |
|
2,950 Ha. |
29.562 MT |
|
|
|
|
|
|
|
|
9April ni 28&29, 2016 khan Lal Thanhawla Auditorium, Vanapa Hall bulah
‗All Agriculture Officers & Staff Meet 2016‘ hman a ni a, Pu R. Lalzirliana,
Agriculture Minister chu Khuallian a ni a, Lt. Col. Z. S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture chu Khualzahawm a ni bawk. He hunah hian District tin aá¹angin Agriculture Officer leh
10.June ni 18, 2016 khan Union Agriculture Minister, Shri Radha Mohan Singh chuan Mizoram tlawhin a rawn zin a, Central Agricultural University, Selesih leh hmun pawimawh á¹henkhat a tlawh. A tuk, ni 19.6.2016 khan kan Department Officer, Deputy Director chinte chuan Director Dr. C. Lalzarliana hovin kawmna hun á¹ha tak an nei.
11.Khuarel chhiatna thleng thut thulhah Sorkarin Disaster Management Team din tura min tih angin a hnuaia mi ang hian Quick Response Team din a ni –
Head |
: |
Director |
Nodal Officer |
: |
Joint Director (T) |
Alternate |
: |
Joint Director (P&M) |
1st Member |
: |
Deputy Director (P&M) |
Working Chairman |
: |
Technical Officer to Director. |
12.June ni 26.6.2016 khan
o0O0o